Vücut Kitle İndeksi Hesaplama

Vücut kitle endeksi hesaplama (Body Mass Index – BMI), bir kişinin kilosunun sağlıklı yaşam sürebilmesi için ideal limitler dahilinde olup olmadığını anlamak için kullanılan ölçüm yöntemidir. VKİ hesaplama yöntemi, sağlık sektöründe standart uygulama olarak benimsenir. Çünkü toplumu oluşturan kişiler, bu yöntem sayesinde ekstra herhangi bir parametreye ihtiyaç duymadan değerlendirilebilir.

Vücut kitle endeksi, kişilerin vücutlarındaki toplam yağ miktarı hakkında teorik bilgi sağlayan temel bir göstergedir. Dolayısıyla her yıl hesaplanması, ideal boy-kilo dengesine ne kadar yakın olunduğunun bilinmesi açısından önemlidir. Ancak kişilerin sağlık risklerini değerlendirilmesi sırasında başta yaş ve cinsiyet olmak üzere farklı kriterlerin dikkate alınması gerektiği de unutulmamalıdır. VKİ oranı ideal seviyede olsa bile tansiyon, kolesterol ve kan şekeri düzeyleri, sigara ve alkol kullanımı gibi faktörler de mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

Standart ölçüm yönteminin kısıtlı bilgi sağlaması nedeniyle zaman içerisinde vücut kitle endeksi hesaplama yönteminin geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Bu durumun etkisiyle uygulanmaya başlanan detaylı vücut kitle endeksi hesaplama metodunda, kilo ve boya ek olarak yaş ile cinsiyet bilgisi de dikkate alınır. Ayrıca yöntem, yağ dokusunun vücudun neresinde ve nasıl toplandığının belirlenmesine odaklanır. 

Detaylı vücut kitle endeksi hesaplaması kapsamında belirlenen yağ dokusunun vücutta birikme durumu iki farklı şekilde ifade edilir. Elma tip obezite, yağın göbek çevresinde birikmesine verilen isimdir. Armut tip obezite ise yağın kalça ve basende biriktiğine işaret eder. Yağın göbekte birikmesi, kalça ve basen etrafında toplanmasına göre çok daha riskli kabul edilir.

“Vücut kitle indeksi nedir?” sorusu kadar hesaplamanın hangi amaçla kullanıldığını bilmek de önemlidir. Bu yöntem, sağlık uzmanları tarafından normal vücut kitle indeksi dışındaki kişileri taramak için kullanılır. Daha da yalın bir ifade ile boy kilo endeksi, kişilerin sağlık risklerini değerlendirmeye yarar. Vücut kitle indeksi ölçümü yapılarak tip 2 diyabet, felç, yüksek tansiyon, bazı kanser türleri, uyku apnesi ve horlama, kalp hastalığı gibi risklere yatkınlık konusunda fikir sahibi olmak mümkündür.

Boy kilo endeksi hesaplaması sonucunda belirlenen potansiyel risklere göre önleyici tedbirlere başvurulabilir. Eğer kişinin kilosu boyuna göre standart değerlerin altındaysa, yani aşırı zayıfsa, besin takviyesi için bir program oluşturulabilir. Kilo oranı ideal sınırların üzerinde olan kişiler ise yağ oranlarına göre diyet programına dahil edilebilir. Obezite seviyesine bağlı olarak cerrahi yönteme başvurulması da gerekebilir. Ancak evde yapılacak hesaplamadan çıkan sonuca göre kişiler kendileri bir seçeneğe yönelmemeli ve mutlaka uzman görüşüne başvurmalıdır.

Vücut kitle endeksi, sağlık uzmanlarının yanı sıra sigorta firmalarının risk değerlendirme birimleri tarafından da önemli kabul edilir. Özel sağlık sigortasının avantajlarından yararlanmak isteyen kişilerden başvuru aşamasında boy ve kilo bilgileri talep edilir. Başvuru formundaki değerlendirilmesi esnasında boya göre kilo hesaplama işlemi yapılır. Hesaplama sonucuna göre ideal aralığın üzerinde olan kişilerin primleri daha yüksek olabilir. 2013 yılında bir sigorta firması tarafından yayımlanan rapora göre BMI değeri “obez” kategorisinde olanlar, normal aralıktaki kişilere göre %22 daha fazla prim ödemek zorunda kalmıştır. ¹

Beden kitle endeksi, yetişkinler için geçerli çeşitli ağırlık türlerini bünyesinde barındırır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen beden kitle indeksi aralıkları şu şekilde sıralanabilir:

• 18,5 kg/m² ve altı sonuçlar, ideal kilonun altında olarak nitelendirilir.
• 18,5 ila 24,9 kg/m² arası, ideal kiloda kabul edilir.
• 25 ila 29,9 kg/m² arası, ideal kilonun üstündedir.
• 30 ila 39,9 kg/m² aralığındaki sonuçlar, ideal kilonun çok üstünde, obez şeklinde değerlendirilir.
• 40 kg/m² ve üstü, ideal kilonun çok üstünde, morbid obez olarak kategorilendirilir.

Standart sınıflandırmaya ek olarak yaşa göre vücut kitle endeksi tablosu kullanarak da kişilerin durumu değerlendirilebilir. DSÖ tarafından yaş bazında oluşturulan tabloda 19-24 yaş aralığı için 19-24 aralığındaki değerler ideal seviye olarak nitelendirilir. 25-34 yaş grubundaki bir kişi için ise ideal oran 20-25 arasıdır. 

45-54 yaş aralığındaki kişilerin ideal kiloda sayılması için BMI değerlerinin 22-27 arasında olması gerekir. Yaşı 55-64 aralığında olan bir kişinin ideal kiloda sayılabilmesi, BMI değerinin 23-28 seviye aralığında olmasıyla mümkündür. 65 yaş ve üstü için ideal boy kilo endeksi 24-29 olmalıdır

“Vücut kitle endeksi nasıl ölçülür?” sorusuna verilecek cevap gayet basittir. Boy kilo endeksi, bir kişinin ağırlığının boyunun karesine bölünmesi ile bulunur. Örneğin 80 kg ağırlığa ve 1,75 metre boya sahip bir kişi için formül 80 / 1,75² şeklindedir. Örnekten de anlaşılabileceği üzere vücut kitle endeksi hesaplama sürecinde ağırlık kilogram, boy ise metre cinsinden formüle eklenir.

Boy kilo hesaplama için gerekli parametrelerden olan kilonun belirlenmesinde, zaman oldukça önemlidir. İşlem sonucunda hatalı değere ulaşılmasını engellemek için kişinin uyandıktan sonra açken tartılması en idealidir. Sabah yataktan kalktıktan hemen sonra aç ve tuvalet ihtiyacı giderilmiş haldeyken yapılan ağırlık ölçümü, büyük oranda ideal sonuca ulaşılmasını sağlayabilir.

Vücut kitle endeksi ölçümü, birkaç dakikada tamamlanabilecek kolay bir işlemdir. Ancak zamandan kazanmak için çevrimiçi araçlardan da yardım almak mümkündür. Gerek yerli gerekse yabancı birçok sitede hesaplama sürecini kolaylaştıran online BKİ hesaplama araçları mevcuttur. Form şeklindeki bu araçların ilgili yerlerine boy ve kilo bilgisi yazıldıktan sonra saniyeler içerisinde sonuca erişmek mümkündür. 

18,5-24,9 kg/m² arası, ideal vücut kitle endeksi değerleri olarak kabul edilir. Vücut ağırlığı ile boy arasında dengeli bir orantı bulunması, kişinin bazı hastalıklara yakalanma potansiyelinin düşük olduğu şeklinde yorumlanabilir. Söz konusu hastalıklar; diyabet, kalp-damar hastalıkları ve tansiyon problemleridir. İdeal bir vücut kitle endeksine sahip olmak ayrıca çeşitli kanser türlerinin görülme riskini de düşürebilir.

Normal vücut kitle indeksi değeri, kişinin tamamen sağlıklı olduğu anlamına gelmeyebilir. Bunun en büyük nedeni, boy kilo endeksi ile vücuttaki yağ ve kas oranına dair bilgi sağlanamamasıdır. Yani bazı kişilerde ağırlık, boy ile orantılı olsa bile yağlanma normal değerleri aşabilir. Böyle bir durumda kişinin sağlık risklerini belirlemek için vücut kitle endeksinin yetersiz kaldığı söylenebilir.

Bundan dolayı hesaplama sonucunda normal aralıkta çıkan kişilerin daha detaylı testlerden geçmeleri önerilir. Kapsamlı check-up süreçlerine ek olarak BKİ değeri ideal aralıkta olanlar, sağlıklı ve dengeli beslenme rutinine bağlı kalmayı sürdürebilir. Aksi takdirde yağlanma meydana geleceği için başta dolaşım sistemi rahatsızlıkları olmak üzere birçok konuda çeşitli risklerin meydana gelme olasılığı artabilir

Vücut kitle endeksi ile ilgili belli başlı sınırlamalar bulunur. Bu sınırlamaların başında da yöntemin yalnızca vücut ağırlığını boy ile kıyaslaması sayılabilir. Oysa asıl önemli olan vücuttaki yağlanma oranı ve bunun hangi bölgede yoğunlaştığıdır. Yaş, cinsiyet, etnik köken, kas kütlesi gibi faktörler boy kilo endeksi hesaplama yönteminde herhangi bir etkiye sahip değildir. BMI yöntemi, ayrıca aşırı yağ, kas veya kemik kütlesi arasında ayrım yapamaz.

Vücut kitle endeksinin sınırlamalarını daha iyi anlamak için birkaç örneğe göz atmak mümkündür. Mesela yaşlı yetişkinler, aynı BMI değerine sahip gençlere göre daha fazla vücut yağına sahip olma eğilimindedir. Bazı kadınlar, eşdeğer vücut kitle endeksine sahip erkeklerle kıyaslandığında daha yüksek toplam vücut yağı birikimi olabilir. Düzenli spor yapan kişilerin ve profesyonel sporcuların, artan kas kütlesi nedeniyle hesaplama sonucunda değerleri yüksek çıkabilir.

Yetişkinlere yönelik BMI kullanımı esnasında karşılaşılan sınırlandırmaların benzeri çocuklar ve ergenler içinde geçerli olabilir. Boy ve cinsel olgunlaşma düzeyi dahil olmak üzere bazı faktörler, çocuklarda VKİ ile vücut yağı arasındaki ilişkiyi etkileyebilir. 

Obez çocuklar özelinde BMI, aşırı vücut yağının iyi bir göstergesidir. Bununla birlikte aşırı kilolu çocuklar açısından yüksek BMI seviyeleri, yağsız kütle düzeylerinin artmasının bir sonucu da olabilir. Benzer şekilde nispeten zayıf çocuklar arasında boy kilo endeksindeki değişimler, genellikle yağsız kütledeki farklılıklardan kaynaklanabilir

Vücut kitle endeksini etkileyen faktörlerin başında formülün belkemiğini oluşturan boy ve kilo gelir. Boy ile orantılı kilo vücudun ne kadar yağ tuttuğuna dair fikir verebilir. Diğer tüm koşullardan bağımsız haldeyken iki kişiden daha uzun boylu olanı, muhtemelen daha fazla ağırlığa sahip olacaktır. Ağırlık özelinde de benzer bir yaklaşım benimsenebilir. Ancak ekstra kas kütlesi gibi istisnai durumların BMI sonuçlarına etki edebileceği unutulmamalıdır.

BMI, genetik etkileri dışarıda bırakan bir yöntem niteliğinde sayılabilir. Fakat hesaplamayı etkileyen faktörler arasında kişilerin genetik özelliklerinin payı da bulunabilir. Kilo alma eğilimi, vücut yapısı, boy vb. genlerden etkilenir. Tabii konu kilo olunca önemli bir etki kaynağı olan beslenme alışkanlığını da es geçmemek gerekir. Kişinin uyguladığı günlük diyet, kilo almada veya vermede önemli rol oynar. Boy gibi bazı faktörler kişinin kontrolünde değilken, beslenme gibi unsurlar rahatlıkla kontrol edilebilir.

Çocukluk dönemindeki fiziksel aktivite, daha güçlü kemik gelişimine ve büyümeyi hızlandırmaya katkıda bulunabilir. Düzenli fiziksel aktivite ayrıca fazladan kalori yakmayı ve kilo kontrolünü sağlayarak ideal BMI kategorisinde yer almaya da yardımcı olabilir.

Hesaplama sonucunda herhangi birinin sonucu ideal değerlerin altında çıkmışsa, o kişi zayıf kabul edilir. İdeal değerlerin üstü ise birinci derece obez olarak nitelendirilir. Değer büyüdükçe obezite sınıflarının kategorisi de yükselir. Genel kanının aksine boya kıyasla düşük vücut ağırlığı da çeşitli sağlık risklerini beraberinde getirebilir.

Vücut kitle endeksi normalin altında olan kadınlarda gebe kalmada zorluk, düzensiz regl dönemleri veya regl olamamak gibi riskler söz konusu olabilir. Ciltte kuruma, tüylenme, vitamin ve mineral yetersizliği, kemik erimesi de zayıf kişilerde gözlenmesi muhtemel sorunlar arasındadır. Hatta zayıf kişilerde bağışıklık sisteminin normal işlevlerini yerine getirememesi, depresyon, saç dökülmesi ve halsizlik de görülebilir.

Hareketsiz yaşam tarzı ve sağlıksız beslenme ile eşleştirilen fazla kilolu olma durumu da benzer şekilde çeşitli sorunlara zemin hazırlayabilir. Özellikle bel çevresindeki yağlanma oranı yüksek olan kişilerde kalp-damar ve sindirim sistemi hastalıkları, hipertansiyon, diyabet görülme olasılığı normal VKİ değerine sahip olanlara göre daha fazladır. Obezite teşhisi konulan kişilerde ayrıca iç organlarda yağlanma, ruh sağlığı bozuklukları ve kemiklerde kireçlenme gözlemlenebilir. 

Bölgesel yağ dağılımı, genetik nedenlerden dolayı kadınlarda ve erkeklerde farklı olabilir. Örneğin android (erkek) tip obezitede yağın toplandığı başlıca bölgeler bel, üst karın ve göğüstür. Jinoid (kadın) tip obezitede ise yağ birikimi vücudun alt bölümünde yoğunlaşabilir.  Aşağıdaki tabloda rrkek ve kadın vücut kitle endeksi aralıklarını inceleyebilirsiniz.

Vücut kitle endeksi hesaplama formülü, yalnızca yetişkinlerin değerlerini ölçümlemek için kullanılır. Çocuklar ve ergenler içinse farklı bir hesaplama yönteminden faydalanmak gerekir. Zira her iki grubun da gelişim süreçleri devamlılık arz ettiğinden standart formül doğru sonucu vermeyebilir. Üstelik kızlarda ve büyüme çağındaki erkeklerde gelişim süreci farklı ilerler. Yaş arttıkça büyüme oranındaki farklılık daha değişken hale gelebilir.

Çocuklarda ideal vücut kitle indeksi sonuçlarına ulaşılabilmesi için hesaplama sürecinde pediatri uzmanları tarafından persentil (büyüme) eğrileri kullanılır. Söz konusu eğriler, bir çocuğun gelişiminin ilk aydan itibaren normal şekilde ilerleyip ilerlemediğini gösteren referans kaynaklarıdır. Persentil eğrilerini takip etmek için Dünya Sağlık Örgütü’nün hazırladığı tablo kullanılabilir. Tabloda, her yaşa ve cinsiyete göre ideal boy (santimetre), kilo değerlerine yer verilir.

Çocuklarda boy kilo endeksi hesaplanırken önce tabloya bakılır ve her yaşa, cinsiyete göre DSÖ tarafından belirlenen değerler alınır. Ardından standart vücut kitle endeksi formülü uygulanır. Çıkan sonuç ile tablodaki değer karşılaştırılır. Çocuğun yaşına göre VKİ değeri olması gerekenin 5 veya altında kalırsa çocuk zayıf kabul edilir. Hesaplama işleminden çıkan sonuç 5-85 arasında ise çocuğun normal ağırlıkta olduğuna karar verilir. 85-95 arası çıkan sonuçlar kilolu, 95 ve üzeri ise obez kategorisidir.

Uyarı: Bu içerik, kişileri konu özelinde objektif biçimde bilgilendirmek amacıyla yazılmıştır.